Czy czujesz, że kiedy księżyc świeci najjaśniej, masz problem ze snem? Jeśli tak, nie jesteś sam. Pomimo bardzo ograniczonych dowodów naukowych miliony ludzi wierzą, że księżyc ma nad nimi niesamowitą władzę.
Wpływ pełni księżyca na sen
Pełnia księżyca jest czasami obwiniana za wszystko, od złych wzorców snu, przez wzrost liczby wypadków, po nagłe epizody psychotyczne. Niektóre poważne, profesjonalne, dobrze wyszkolone osoby są przekonane, że księżyc ma na nas wpływ.
W 2011 roku naukowcy opublikowali zadziwiającą wiadomość w World Journal of Surgery: Ponad 40% personelu medycznego jest przekonane, że fazy księżyca mogą wpływać na ludzkie zachowanie. Zespół badaczy przeanalizował następnie dane medyczne, aby sprawdzić, czy w typowo przesądnych dniach nastąpiły jakieś znaczące zmiany, ale… nie znalazł żadnych:
Naukowa analiza naszych danych nie potwierdza przekonania, że fazy księżyca, znaki zodiaku lub piątek 13-go wpływają na utratę krwi podczas operacji i częstotliwość występowania nagłych przypadków.
Efekt Transylwanii
Efekt Transylwanii to termin po raz pierwszy użyty w literaturze akademickiej w latach 90 – tych minionego wieku. Opisuje przekonanie, że cykl księżycowy może powodować zaburzenia, zarówno psychologiczne, jak i fizjologiczne.
Przekonanie, że księżyc wywiera bezpośredni wpływ na ciało i umysł sięga czasów przedchrześcijańskich. Pliniusz Starszy – rzymski pisarz, przyrodnik i filozof – uważał, że skoro księżyc w pełni wywołuje obfitą rosę, musi też powodować „nienaturalną wilgotność” mózgu. W ten sposób, jak twierdził, księżyc spowodował zarówno epilepsję, jak i szaleństwo. Hipokrates zauważył, że „nie powinno się powierzać leczenia choroby żadnemu lekarzowi, który nie zna astronomii”.
W różnych językach słowo szaleństwo ma swoje korzenie w Księżycu. Na przykład staroangielskie słowo oznaczające lunatic brzmiało monseoc, co dosłownie oznacza „chory na księżyc”.
W XXI wieku w rozrywce i mediach utrwalamy księżycowe mity. Od książek po filmy, od memów po beztroskie wiadomości z końca świata – nieustannie powtarzamy tropy wpływu Księżyca na zachowanie.
Starożytne kalendarze
Najwcześniejsze kalendarze opierały się na cyklach księżyca, a obserwacja nowiu wskazywała na nową fazę roku.
Dr Michael Rappenglueck z Uniwersytetu w Monachium uważa ślady na ścianach prehistorycznych malowanych jaskiń w Lascaux we Francji za najwcześniejszy kalendarz księżycowy. Seria kropek i kwadratów namalowanych wśród 15-tysięcznych rysunków byków, koni i antylop przedstawia 29-dniowy cykl księżycowy.
Większość przednowoczesnych kalendarzy była księżycowo-słoneczna, łącząc rok słoneczny z rokiem księżycowym. Kalendarz juliański zrezygnował z tego na rzecz obliczeń czysto słonecznych. Jednak kalendarz islamski to kalendarz czysto księżycowy. Należy zauważyć, że kalendarze księżycowe zawsze były szczególnie popularne wśród społeczności rolniczych. Może to być podstawą przekonania, że mniej śpimy podczas pełni księżyca.
Wszystkie księżyce w pełni wschodzą w chwili zachodu słońca. Jednak tak zwany „księżyc urodzajny” i „księżyc myśliwski”, które występują podczas pracowitego rolniczo późnego lata i jesieni na półkuli północnej, zachowują się w odmienny sposób. Poruszają się po niebie tak, że nie ma długiego okresu ciemności między zachodem a wschodem księżyca przez kilka dni wokół pełni. Więc nasza wiara w niespokojny sen w noce z pełnią księżyca może wynikać z od dawna utrzymywanego przekonania, że powinniśmy pracować podczas pełni (jest jasno).
Dowody i badania naukowe
Czy istnieją naukowe dowody na to, że księżyc w pełni wpływa na zachowanie?
W naturze możemy udowodnić księżycowe rytmy – na przykład wywołanie tarła koralowca na Wielkiej Rafie Koralowej w grudniu, ale w odniesieniu do ludzi istnieją ograniczone dowody naukowe, które pasują do ogromnej liczby anegdotycznych historii i przesądnych wierzeń.
Kilka interesujących dowodów pochodzi z badania przeprowadzonego w 2013 roku na Uniwersytecie w Bazylei w Szwajcarii.
To, co sprawiło, że było interesujące, to fakt, że ani uczestnikom, ani zespołowi w laboratorium nie powiedziano, co było przedmiotem badania, zresztą wtedy dotyczącego czego innego. Dane zostały przeanalizowane później, kiedy naukowcy wpadli na pomysł, aby sprawdzić, co mogą powiedzieć o wpływie księżyca w pełni.
Inną użyteczną cechą badania jest to, że laboratorium było wówczas zaciemnione. Tak więc uczestnicy nie tylko nie byli świadomi, że biorą udział w badaniu wpływu księżyca na sen, ale nie widzieli również księżyca w pełni, świecącego jasnym światłem przez okno.
Dzięki temu naukowcy byli w stanie przeanalizować wpływ księżyca w pełni na sen 33 nieświadomych go ochotników.
W noce, gdy była pełnia księżyca, odkryli, że:
• Wolontariusze zasypiali dłużej o 5 minut.
• Mieli 20 minut mniej całkowitego snu.
• Spędzali o 30% mniej czasu w fazie głębokiego snu.
Autor badania, prof. Christian Cajochen, zaproponował, że skoro uczestnicy nie byli świadomi pełni księżyca, być może jesteśmy naturalnie dostrojeni do cyklu księżycowego: Wydaje się, że cykl księżycowy wpływa na sen człowieka, nawet jeśli nie widzi się Księżyca i nie jest się świadomym rzeczywistej jego fazy.
Badania nie obyły się bez krytyki. Być może najważniejsze jest to, że 33 osoby to mała próba, a późniejsze badania z udziałem większej liczby uczestników nie dały powtórzeń wyników.
Badania nie wykazały jednak „efektu księżycowego”.
W 2014 roku zespół naukowców zwrócił uwagę na badania bazylejskie i ponownie przeanalizował dane z trzech dużych prób w ramach różnych badań. Wyniki nie potwierdziły się ponownie.
W 2015 roku szwajcarscy naukowcy zarejestrowali sen 2125 osób za pomocą polisomnogramu w domu. Po raz kolejny nie znaleźli żadnej zmiany w śnie ludzi w zależności od faz księżyca.
W 2016 roku w dużym międzynarodowym badaniu przeanalizowano sen 5812 dzieci w wieku od 9 do 11 lat w 12 krajach. Chociaż naukowcy odkryli, że ogólny czas snu był średnio o 1% krótszy podczas pełni księżyca w porównaniu do nowiu, to zachowania związane z aktywnością nie były istotnie związane z cyklem księżycowym. Wątpliwe jest, czy ta pozornie minimalna różnica ma znaczenie kliniczne.
Przekonanie, że księżyc może wpływać na ludzkie ciało, może być w dużej mierze oparte na nieporozumieniach. Niektórzy sugerują, że ponieważ księżyc ma głęboki wpływ na przypływy, może mieć również wpływ na ludzi, ponieważ składamy się głównie z wody. W rzeczywistości księżyc wywiera bardzo słabą siłę pływową na niezabezpieczoną wodę. Astronom George O. Abell twierdzi, że komar wywierałby większą siłę grawitacji na Twoje ramię niż księżyc na ciało.
Nie ma ustalonego naukowego powiązania między wzorami snu i pełnią księżyca.
Być może było w przeszłości, kiedy jasne światło księżyca pozwalało nam pracować w nocy. Ale to coś, co zostawiliśmy za sobą, kiedy oświetliliśmy nasze domy i ulice i zaczęliśmy kontrolować nasze środowisko. A może to pokutująca legenda z czasów, kiedy coś tak nieziemskiego jak księżyc w pełni na niebie musiało po prostu coś znaczyć!